نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 عضو هیات علمی گروه فلسفه اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی ـ واحد بندر عباس
2 عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی-واحد بندرعباس
چکیده
سید محمدهاشم پورمولا*
عبد العلی شکر**
حسن عدالت و قبح ظلم از احکام عقل عملی است که به دلیل اشتمال بر حفظ نوع و مصالح عامه، از قضایای عقلایی نیز محسوب میشود. بین حکم عقل و حکم شرع ملازمه وجود دارد. معیار قضیه اولی بودن، آن است که با تصور دو طرف قضیه، حکم صادر شود که این مسئله در مورد قضیه مذکور صادق است. در قضایای اولی، بحث از مطابقت با نفس الامر و واقع و یقین مطرح است. اما در قضایای عقلایی و آراء محموده، بحث از تطابق با آراء عقلا مورد نظر است. بنابراین مصادیق عدالت و ظلم باید بر اساس حق، یقین و قطع از طرف عقل تشخیص داده شود. هرگاه عقل با ادراک تام و کامل، مصلحت یا مفسده بدون مزاحم را در تشخیص مصداق عدل و ظلم کشف کرد، نظر او معتبر است.
* ستادیار دانشگاه شیراز (نویسنده مسئول) pourmola@shirazu.ac.ir
** دانشیار دانشگاه شیراز ashokr@rose.shirazu.ac.ir
کلیدواژهها
عنوان مقاله [English]
Realm of reason in discernment of justice instances
نویسندگان [English]
- Mohammad nejati 1
- Morteza Safdari Niyak 2
1 Member of the faculty of the Islamic Philosophy Department of the Islamic Azad University - Bandar Abbas branch
2 Member of the academic staff of Islamic Azad University - Bandar Abbas branch
چکیده [English]
Seyed Mohammad Hashem Pourmola*
Abdolali Shokr**
Goodness of justice and badness of evil are from injunctions of the practical reason that because of preserving human and public interests are also from rational propositions. There is inherence between injunction of reason and decree of the Law. The criterion of primal proposition is that with imagine two sides of proposition, the injunction is issued, that in the former case, the issue is true. In the primal propositions, is argued about correspondence with actuality, reality and assurance; But in rational propositions and laudable opinions, correspondence with views of the wise is a foremost problem. Thus instances of justice and injustice must be detected on the basis of truth and certainty. Whenever reason discovers interests or corruption without bothering in distinguish instance of justice and evil by a total and complete perception, his view will be valid.
* Shiraz University, Shiraz, Iran pourmola@shirazu.ac.ir.
** Shiraz University, Shiraz, Iran ashokr@rose.shirazu.ac.ir.
کلیدواژهها [English]
- Justice
- Evil
- reason
- the wise
- certainty
- interest
. نتیجهگیری
عقل توانایی درک حسن و قبح برخی از افعال را دارد. برای مثال عقل حکم میکند که «عدل نیکو است» و «ظلم ناپسند است». حسن و قبح عقلی به معنای برخورداری فعل از وجهی که سبب شود انجام دهنده آن در نزد عقل به دلیل انجامش با مدح و ثواب یا ذم و عقاب روبرو شود.
آنچه که در اثبات صغرا در مستقلات عقلیه با ارائه ادله پذیرفته شد، نظر مشهور مبنی بر اوّلی بودن حسن عدل و قبح ظلم بود. همچنین بنا بر هر دو نظر مطرح در این زمینه، قاعده ملازمه بین حکم عقل و شرع اثبات میشود.
از یافتههای ارائه شده در ثمره نزاع بین نظر مشهور و غیر مشهور جهت یافتن قلمرو عقل در تشخیص مصادیق عدالت این است که اگر این قضایا از اولیّات باشد، بحث از یقین، حق و عالم واقع نسبت به دو قضیه حسن عدل و قبح ظلم مطرح میشود. بر این اساس شناخت مصادیق آنها باید یقینی و براساس اطمینان به حق و واقع بودن آنها در هر زمینهای باشد. درنتیجه، نظر عقلا و عرف به خودی خود نمیتواند مرجع شناخت مصادیق عدالت و ظلم باشد، مگر اینکه با وصف یقین و اطمینان همراه باشد. بنابراین عقل را یارای تشخیص مصادیق عدالت و ظلم است، با این شرط که آن را بر اساس یقین و قطع دریابد؛ چراکه مصادیق عدل و ظلم و به عبارت دیگر، یافتن مواضع شایسته و امور بایسته که بر اساس حق باشد، با ظن و گمان تحقق نمییابد.
منشأ برخی از فتاوی مراجع نیز همین تشخیص عقلانی مصادیق عدالت در مقام اثبات است. بدین معنی که فقها بدون تکیه بر عرف، بلکه با علم و اطمینان مبتنی بر عقل، به عدل و ظلم استناد میکنند. مصلحت و مفسده برخی از افعال در عالم واقع و ثبوت، سبب حکم به وجوب و حرمت و یا تحقق عناوین عدل و ظلم میشود. برخی از این مفاسد و مصالح به قدری در عالم اثبات واضح و عیان است که همه به آن اذعان دارند و حکم به عدل یا ظلم بودن آن با قطع و یقین میکنند.
دارالمشرق.